هاری چیست؟
ویروس هاری (RABV) از طریق تماس مستقیم با بزاق یا بافت مغزی/سیستم عصبی از یک حیوان آلوده منتقل می‌شود. هاری کشنده است اما قابل پیشگیری است. این بیماری می‌تواند به افراد و حیوانات خانگی سرایت کند اگر توسط حیوان هار گاز گرفته یا خراشیده شوند.
چه اتفاقی می‌افتد وقتی که به هاری مبتلا می‌شوید؟
ویروس هاری وقتی وارد بدن شما می‌شود که بزاق یک حیوان آلوده وارد یک زخم باز (معمولاً از طریق گاز گرفتگی) شود. ویروس به آرامی از طریق اعصاب به سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) حرکت می‌کند. وقتی که به مغز رسید، آسیب وارد شده باعث بروز علائم عصبی می‌شود و در نهایت به کما و مرگ منجر می‌شود.
هاری چقدر شایع است؟
تقریباً ۵۹,۰۰۰ نفر در سراسر جهان سالانه بر اثر هاری می‌میرند. در ایالات متحده، موارد هاری انسانی نادر است — کمتر از سه نفر در سال به هاری مبتلا می‌شوند. این امر به دلیل واکسیناسیون به موقع پس از قرار گرفتن در معرض ویروس است.
هاری چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
هاری بیشتر در مناطق روستایی آسیا و آفریقا شایع است، اگرچه در تمام قاره‌ها به جز قطب جنوب یافت می‌شود. در ایالات متحده، هاری معمولاً در حیوانات وحشی مشاهده می‌شود، اما در بسیاری از کشورهای دیگر سگ‌ها ناقل هاری هستند. کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر ابتلا به هاری هستند.
چطور هاری بر بدن شما تاثیر می‌گذارد؟
ویروس هاری از یک زخم آلوده به مغز شما منتقل می‌شود. این فرآیند معمولاً شامل چند مرحله است: دوره نهفتگی، مرحله پیش درآمدی، مرحله حاد عصبی و کما.
دوره نهفتگی ویروس هاری ممکن است روزها تا هفته‌ها در بدن شما بماند تا به سیستم عصبی شما وارد شود. در این مدت هیچ علائمی نخواهید داشت. اگر در این دوره درمان دریافت کنید، هاری ایجاد نخواهد شد.
مرحله پیش درآمدی ویروس هاری از طریق سلول‌های عصبی به مغز و نخاع شما حرکت می‌کند و در حین حرکت به اعصاب آسیب می‌زند. مرحله پیش درآمدی زمانی آغاز می‌شود که ویروس به سیستم عصبی شما وارد شده باشد. سیستم ایمنی بدن شما برای مقابله با آن تلاش می‌کند و علائمی مشابه آنفولانزا بروز می‌دهد. آسیب عصبی ممکن است باعث احساس سوزش، درد یا بی‌حسی در ناحیه‌ای که گاز خورده‌اید شود. این مرحله ۲ تا ۱۰ روز طول می‌کشد. در این مرحله هیچ درمان موثری وجود ندارد.
مرحله حاد عصبی در این مرحله، ویروس هاری شروع به آسیب به مغز و نخاع می‌کند. حدود دو سوم افراد دچار هاری وحشیانه می‌شوند که علائمی مانند پرخاشگری، تشنج و هذیان دارد. برخی دیگر دچار هاری فلجی می‌شوند که باعث ضعف و فلج از محل گاز گرفتگی به سایر قسمت‌های بدن می‌شود. هاری وحشیانه ممکن است چند روز تا یک هفته طول بکشد. هاری فلجی ممکن است تا یک ماه ادامه داشته باشد.
کما بسیاری از افراد در مراحل نهایی عفونت هاری به کما می‌روند. هاری در نهایت منجر به مرگ می‌شود.
علائم و علل علائم هاری در انسان‌ها چیست؟
معمولاً شما هیچ علائمی از هاری نخواهید داشت تا چند هفته بعد از ورود ویروس به بدنتان. وقتی ویروس به سیستم عصبی مرکزی شما (مرحله پیش درآمدی) رسید، علائمی شبیه آنفولانزا بروز می‌دهد. در مراحل نهایی، علائم عصبی (مغزی) خواهید داشت.
علائم اولیه هاری عبارتند از تب، خستگی، سوزش، خارش، احساس سوزن سوزن شدن، درد یا بی‌حسی در محل گاز گرفتگی، سرفه، گلودرد، درد عضلانی، تهوع و استفراغ، اسهال.
علائم حاد عصبی هاری علائم عصبی هاری یا وحشیانه است یا فلجی، علائم هاری وحشیانه ممکن است به صورت دوره‌ای با آرامش‌های موقت بین آن‌ها بروز کند.
علائم هاری وحشیانه آشفتگی و پرخاشگری، بی‌قراری، تشنج، توهم، لرزیدن عضلات، تب، تپش قلب، تنفس سریع، ریزش بزاق زیاد، فلج صورت، ترس از آب/نوشیدن، ترس از باد که به صورت شما برخورد کند، هذیان.
علائم هاری فلجی تب. سر درد. سفتی گردن. ضعف، به ویژه از محلی که گاز خورده‌اید و پیشروی آن به سایر قسمت‌های بدن. سوزش، احساس “سوزن سوزن شدن” یا سایر احساسات عجیب. فلج. کما.
چه چیزی باعث هاری در انسان‌ها می‌شود؟
ویروس RABV باعث هاری در انسان‌ها و حیوانات می‌شود. این ویروس از طریق اعصاب در بدن شما حرکت کرده و آسیب عصبی ایجاد می‌کند. ویروس از سیستم ایمنی شما پنهان می‌ماند تا به مغز برسد و آنجا باعث آسیب به مغز شده و در نهایت منجر به مرگ می‌شود.
هاری چطور منتقل می‌شود؟
هاری توسط حیوانات خون گرم (پستانداران) حمل می‌شود و در بزاق آن‌ها جمع می‌شود. معمولاً هاری از طریق گاز گرفتن حیوان آلوده منتقل می‌شود.
هاری بیشتر در خفاش‌ها، خرگوش‌ها، راکون‌ها و روباه‌ها مشاهده می‌شود، اما حیوانات دیگر — از جمله سگ یا گربه خانگی شما — می‌توانند به آن مبتلا شوند. اگر پوست شما با بزاق یک حیوان آلوده تماس پیدا کند، می‌توانید هاری بگیرید.
چند وقت پیش افراد نادراً از پیوند اعضای اهدا شده به هاری مبتلا شده‌اند.
چه حیواناتی بیشتر احتمال دارد که هاری منتقل کنند؟
هاری بیشتر در حیوانات وحشی از جمله خفاش‌ها یافت می‌شود. در کشورهای در حال توسعه، بیشتر افراد از سگ‌های خانگی به هاری مبتلا می‌شوند.
در ایالات متحده، بیشتر افراد از گاز گرفتن خفاش‌ها به هاری مبتلا می‌شوند. جای زخم‌های گاز خیلی کوچک است — حدود اندازه نوک مداد — که بسیاری از افراد متوجه نمی‌شوند که گاز خورده‌اند. به همین دلیل مهم است که اگر با خفاشی تماس داشته‌اید و مطمئن نیستید که گاز خورده‌اید یا نه، با یک ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی تماس بگیرید.
تشخیص و آزمایش‌ها
هاری چطور تشخیص داده می‌شود؟
برخلاف بسیاری از بیماری‌ها، نباید منتظر علائم بمانید تا هاری تشخیص داده شود. اگر توسط حیوانی وحشی یا خانگی که ممکن است هاری داشته باشد گاز خورده یا خراشیده شده‌اید، فوراً با یک ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی تماس بگیرید. آن‌ها زخم شما را بررسی کرده و سوالاتی می‌پرسند تا تعیین کنند که آیا نیاز به درمان هاری دارید یا خیر. همچنین ممکن است برای یافتن نشانه‌هایی از هاری آزمایش شوید.
سوالاتی که ممکن است از شما بپرسند عبارتند از:
چطور آسیب دیده‌اید. چه نوع حیوانی شما را گاز گرفته یا خراشیده است. آیا امکان آزمایش یا مشاهده حیوان وجود دارد؟ اگر حیوان مشکوک به هاری باشد، باید تحت نظارت قرار گیرد یا آزمایش شود، اگر امکان‌پذیر باشد. حیوانات باید کشته شوند تا آزمایش شوند.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص این وضعیت انجام می‌شود؟
آزمایش‌های هاری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
آزمایش بزاق. شما بزاق خود را در لوله‌ای می‌اندازید و آن را برای یافتن نشانه‌های هاری به آزمایشگاه می‌فرستند. نمونه‌برداری از پوست. پزشک یک نمونه کوچک از پوست ناحیه گردن شما می‌گیرد و آن را برای یافتن نشانه‌های هاری به آزمایشگاه می‌فرستد. آزمایش مایع نخاعی (پونکسیون کمری). پزشک با استفاده از یک سوزن مایع نخاعی را از قسمت پایین پشت شما می‌گیرد و آن را برای یافتن نشانه‌های هاری به آزمایشگاه می‌فرستند. آزمایش خون. پزشک خون شما را از بازو می‌گیرد و برای یافتن نشانه‌های هاری به آزمایشگاه می‌فرستند. MRI. شما در دستگاهی دراز می‌کشید که تصاویر مغز شما را می‌گیرد و پزشک از این تصاویر برای تشخیص علت علائم شما استفاده می‌کند.
مدیریت و درمان
هاری چطور درمان می‌شود؟
برای درمان هاری در انسان، واکسن‌های مخصوصی وجود دارد که می‌تواند کمک کند. اگر مورد مشکوکی داشته باشید، پزشک شما باید به محض گاز گرفتن یا خراشیده شدن، از درمان‌های پیشگیرانه استفاده کند. در این مرحله، درمان معمولاً شامل واکسیناسیون هاری و ایمونوگلوبولین هاری (RIG) است تا مانع از آلوده شدن شما شود. درمان به طور موثر و بدون درد است.
:References
Centers for Disease Control and Prevention. (n.d.). Rabies. Retrieved August 27, 2022, from https://www.cdc.gov/rabies/index.html
Fooks, A. R., Cliquet, F., Finke, S., et al. (2017). Rabies. Nature Reviews Disease Primers, 3(۱), ۱۷۰۹۱. https://doi.org/10.1038/nrdp.2017.91
Hampson, K., Coudeville, L., Lembo, T., et al. (2015). Estimating the global burden of endemic canine rabies. PLOS Neglected Tropical Diseases, 9(۴), e0003709. https://doi.org/10.1371/journal.pntd.0003709
Jackson, A. C. (2018). Rabies: A medical perspective. Revue Scientifique et Technique, 37(۲), ۵۶۹–۵۸۰. https://doi.org/10.20506/rst.37.2.2817
Jackson, A. C. (2022). Rabies and other rhabdovirus infections. In J. Loscalzo, A. Fauci, D. Kasper, et al. (Eds.), Harrison’s Principles of Internal Medicine (21st ed.). McGraw Hill
Storch, B. (2021). Management of suspected rabies exposure in the emergency department. Emergency Medicine Practice, 23(۴), ۱–۲۰. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33779128