یک تزریق ژن‌درمانی می‌تواند به‌طور چشمگیری خطر خونریزی در بیماران مبتلا به هموفیلی B را کاهش دهد. مطالعه‌ای که توسط محققان دانشگاه کالج لندن (UCL) انجام شده، نشان داده است که این روش می‌تواند نیاز بیماران به تزریق‌های مداوم را از بین ببرد.
پیشرفت در درمان هموفیلی B
نتایج این پژوهش که در مجله New England Journal of Medicine منتشر شده است، حاصل تلاش محققان UCL، بیمارستان رویال فری، و شرکت زیست‌فناوری Freeline Therapeutics است. این تیم، یک نامزد جدید ژن‌درمانی مبتنی بر ویروس آدنو-مرتبط (AAV) به نام FLT180a را برای درمان موارد شدید و نسبتاً شدید هموفیلی B بررسی کرده‌اند.
هموفیلی B یک اختلال ژنتیکی نادر است که در اثر کمبود پروتئین فاکتور IX (FIX) ایجاد می‌شود. این پروتئین برای لخته شدن خون و جلوگیری از خونریزی‌های شدید ضروری است. ژن مسئول تولید FIX روی کروموزوم X قرار دارد، به همین دلیل، نوع شدید این بیماری در مردان شایع‌تر است.
محدودیت‌های درمانی موجود
در حال حاضر، بیماران مبتلا به هموفیلی B باید هفته‌ای چند بار به خودشان تزریق کنند تا سطح فاکتور FIX را در بدن خود حفظ کنند. اما حتی با این روش، ممکن است بیماران دچار آسیب‌های شدید مفصلی شوند.
نتایج امیدوارکننده آزمایش بالینی FLT180a
مطالعه مرحله I/II این درمان ژنی که تحت عنوان B-AMAZE شناخته می‌شود، نشان داد که یک‌بار تزریق FLT180a می‌تواند تولید پایدار فاکتور FIX را در کبد بیماران ایجاد کند.
از بین ۱۰ بیمار مبتلا به هموفیلی B شدید یا متوسط که در این آزمایش شرکت کردند، ۹ نفر دیگر نیازی به دریافت درمان جایگزین نداشتند.
در این مطالعه که شامل ۲۶ هفته آزمایش و یک برنامه پیگیری طولانی‌مدت ۱۵ ساله است، محققان مشاهده کردند که:
در ۹ نفر از ۱۰ بیمار، تزریق ژن‌درمانی باعث افزایش پایدار تولید فاکتور FIX شد.
۵ نفر از بیماران پس از ۲۶ هفته، سطح فاکتور FIX در خونشان به حد طبیعی رسید.
۳ نفر سطحی پایین اما بهبود یافته از فاکتور FIX داشتند.
۱ بیمار که دوز بالایی دریافت کرده بود، سطح بالاتر از حد طبیعی فاکتور FIX داشت.
مکانیسم عملکرد ژن‌درمانی FLT180a
ژن‌درمانی AAV از یک ویروس غیر بیماری‌زا برای انتقال یک نسخه سالم از ژن فاکتور IX به بافت‌های بدن بیمار استفاده می‌کند. پس از تزریق، کبد شروع به تولید فاکتور FIX می‌کند و این پروتئین به‌طور مداوم در جریان خون آزاد می‌شود.
با یک دوز واحد از این درمان ژنی، بیماران ممکن است برای سال‌ها از نیاز به تزریق‌های منظم بی‌نیاز شوند.
عوارض و چالش‌های درمان
همه بیماران در طول مطالعه، عوارض جانبی را تجربه کردند.
یکی از بیماران که بالاترین دوز را دریافت کرده بود، دچار لخته خونی غیرطبیعی شد.
بیماران مجبور شدند برای جلوگیری از پس زدن درمان توسط سیستم ایمنی، چندین هفته تا چند ماه داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف کنند.
چشم‌انداز آینده ژن‌درمانی در هموفیلی
پروفسور پراتیما چوداری (از بیمارستان رویال فری و موسسه سرطان UCL) بیان کرد:
“حذف نیاز به تزریق‌های منظم برای بیماران هموفیلی، یک گام مهم در بهبود کیفیت زندگی آن‌ها است. با این حال، پیگیری بلندمدت برای بررسی ایمنی و دوام این روش ادامه دارد.”
پروفسور آمیت ناثوانی، یکی از بنیان‌گذاران Freeline، می‌گوید:
“ژن‌درمانی هنوز حوزه‌ای نوظهور است که مرزهای علم را برای درمان بیماری‌های ژنتیکی شدید گسترش می‌دهد. این تحقیق شواهد بیشتری به مجموعه داده‌هایی اضافه می‌کند که نشان می‌دهند ژن‌درمانی می‌تواند بیماران را از نیاز به درمان مادام‌العمر رها کند.”
پاملا فولدز، مدیر ارشد پزشکی Freeline، نیز تأکید کرد که این روش می‌تواند از خونریزی در بیماران هموفیلی B جلوگیری کند و نیاز به تزریق‌های مادام‌العمر را از بین ببرد.
حمایت مالی و سرمایه‌گذاری در تحقیقات ژن‌درمانی
در ژوئن ۲۰۲۲، دولت بریتانیا ۶.۵ میلیون پوند برای ادامه تحقیقات UCL در زمینه ژن‌درمانی اختصاص داد.
پروفسور گرینت ریس، مدیر بخش تحقیقات و نوآوری UCL، در این رابطه گفت:
“نتایج این مطالعه نمونه‌ای عالی از چگونگی تبدیل تحقیقات دانشگاهی به نوآوری‌هایی است که تأثیر واقعی و تغییرات مثبتی در زندگی بیماران ایجاد می‌کنند.”
جمع‌بندی
FLT180a یک روش ژن‌درمانی جدید است که می‌تواند بیماران هموفیلی B را از تزریق‌های هفتگی بی‌نیاز کند.
این روش با استفاده از ویروس‌های غیر بیماری‌زا، ژن سالم را به بدن منتقل می‌کند.
۹ نفر از ۱۰ بیمار شرکت‌کننده، تولید پایدار فاکتور FIX را تجربه کردند.
بیماران نیازمند مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی بودند تا از پس زدن درمان جلوگیری شود.
مطالعات طولانی‌مدت برای بررسی ایمنی و دوام این روش ادامه دارد.
این تحقیقات نشان می‌دهد که ژن‌درمانی می‌تواند آینده‌ای روشن برای درمان هموفیلی و سایر بیماری‌های ژنتیکی رقم بزند.
:Reference
Chowdary, P., Shapiro, S., Makris, M., Evans, G., Boyce, S., Talks, K., Dolan, G., Reiss, U., Phillips, M., Riddell, A., Peralta, M. R., Quaye, M., Patch, D. W., Tuddenham, E., Dane, A., Watissée, M., Long, A., & Nathwani, A. (2022). Phase 1–۲ trial of AAVS3 gene therapy in patients with hemophilia B. New England Journal of Medicine, 387(۳), ۲۳۷. https://doi.org/10.1056/NEJMoa2119913